Listen Now

Bij leven waren ze wereldberoemd en ook anno 2020 worden hun romans, essays en verhandelingen alom gelezen en bestudeerd: Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir. Beinvloed door de fenomenologie, de psychoanalyse, het existentialisme van Nietzsche en Kierkegaard en het literaire werk van auteurs als Flaubert en Genet, ontdeed dit legendarische filosofenstel de naoorlogse mens van al zijn vanzelfsprekendheden. Geen geloof, geen hoop, alleen het individu en diens contingente bestaan: de mens in zijn concrete vrijheid. Maar juist dat illusieloze uitgangspunt drijft Sartres en De Beauvoirs grenzeloze activisme. Zo rekent De Beauvoir af met alle biologische of vaststaande denkbeelden over de vrouw. De vele ‘natuurlijke geslachtskenmerken’ blijken opgeblazen (masculiene) voorstellingen die berusten op macht, geschiedenis en willekeur. Geen van die eigenschappen raakt aan het zijn van de vrouw (of de man). Evenzo karakteriseert Sartre de mens als niet-zijn: ik ben nooit wat ik ben, want ik verhoud mij steeds tot mijzelf van buitenaf. We zijn vrij zonder vrij te zijn om aan die contingente buitenpositie te ontsnappen, of: de existentie gaat vooraf aan de essentie, in Sartres veel herhaalde formule. Maar hoe komen Sartre en De Beauvoir precies van contingentie tot humanisme, van existentie tot activisme? En wat rest er van de filosofie als alle aandacht uitgaat naar de mens in zijn particuliere bestaan: valt er nog iets te zeggen over het subject in het algemeen? Een editie over het denken van Sartre en De Beauvoir. Ruud Welten is hoogleraar filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en universitair hoofddocent aan Tilburg University. Hij publiceerde dit najaar Sartre in de reeks elementaire deeltjes en Wie er bang voor Simone de Beauvoir?

Black, lesbian, mother, warrior, poet. This is how poet, writer, thinker and feminist Audre Lorde (1934-1992) described herself. Lorde was an important voice for Black lesbian women and fought against homophobia, sexism and racism throughout her life and work. Lorde was of immense importance to the feminist movement. She addressed the underlying racism of the (predominantly) white feminist movement and wrote about intersectionality long before the term was officially coined. Intersectionality entails that different forms of oppression, like sexism, racism, homophobia, classism and ageism are interrelated and should be analyzed in relation to each other. For instance, Lorde emphasized that she was not only oppressed because she was a woman: she also faced oppression because she was a Black and lesbian woman. That is why Lorde valued the power of difference. By acknowledging our differences, we could find equality instead of equity. Lorde expressed her ideas through poetry and emotional language, in a way that challenged the logics of white and patriarchal society. Lorde became an icon: her ideas, politics and poetry resonated with many marginalized groups. Her famous sentence “The master’s tools will never dismantle the master’s house” was extremely influential and formed a starting point for decolonial theory and methodology. Zuleika Bibi Sheik is a decolonial feminist, poet, writer, yogi, activist, teacher and PhD candidate at Erasmus University Rotterdam. Sheik questions the legitimacy and claim of the university as the sole producer of knowledge. Her poetry, short stories and academic writing are positioned in the liminal space where decolonial thought meets Black/Dalit/Chicana feminisms. In her PhD research she refuses the ‘masters tools’ which have been complicit in her/our own dehumanization, opting to collectively cultivate epistemically non-violent methods with other women of colour in the Netherlands instead. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Tickets: bit.ly/388vnTG Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

Naomi van Steenbergen is filosoof en doceert aan de Universiteit Utrecht. Ze geeft les in ethiek, politieke filosofie en de geschiedenis van de filosofie. Momenteel doet ze onderzoek naar klimaatethiek en morele psychologie, waarbij ze zich in het bijzonder richt op zelfkennis en zelfbedrog. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Tickets: bit.ly/388vnTG Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In deze aflevering bespreekt Ginie Servant-Miklos vraagstukken rond identiteit en duurzaamheid. Servant-Miklos is filosoof en pedagoog. Ze is verbonden aan de Erasmus University College en aan de Tyumen Universiteit in Rusland. Ook is ze educatie designer bij het Rotterdam Arts and Sciences Lab. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Tickets: bit.ly/388vnTG Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

Dit jaar zijn Zoom-calls en Skypegesprekken een al te groot deel van ons sociale leven gaan innemen. Wat we in ons geklaag over de zoveelste online vergadering misschien vergeten, is dat onze levens ook vóór lockdowntijden al werden gekoloniseerd door allerlei soorten schermen, fimpjes, fora en online communities. De schermen bevinden zich in iedere kamer van ons huis en staan bovendien altijd aan. De internetterm IRL, “In Real Life”, die aanduidt dat je iemand fysiek ontmoet in plaats van online, werd al in het jaar 2000 ingevoerd in het Oxford English Dictionary. Blijkbaar brachten we toen al zo’n groot deel van ons leven in de cyberspace door dat er verwarring kon ontstaan over de plaats van ontmoeting: de virtuele wereld of de ‘echte’. Maar is die tegenstelling wel terecht? Zijn er geen ware vriendschappen ontstaan in die online wereld? Of echte liefdes? En heeft ons online bestaan dan geen invloed op de politiek? En hoe zit het eigenlijk met ons zelfbeeld? In deze editie willen we deze vragen over het virtuele uitdiepen: wat is de virtuele wereld voor wereld? Wat doet het met ons als mensen om die te bewonen? Wat doet het met ons gevoel voor ruimte en tijd? En hoe kunnen we zorgen dat we elkaar niet kwijtraken in de ‘echte’ wereld? Je gaat luisteren naar drie sprekers, te weten: Jan Sleutels, Joris Raven, Olya Kudina. Programma en redactie: Werner van Rossum en Trijsje Franssen // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In deze aflevering spreekt Marlies de Munck over de betekenis van muziek. Aan de hand van haar boek 'Waarom Chopin de regen niet wilde horen' gaat ze in op de vraag hoe de manier waarop we over muziek nadenken bepalend is voor onze muzikale ervaring en de betekenis die we eraan toeschrijven. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Tickets: bit.ly/388vnTG Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In een tijd waarin de Nederlandse politiek lijkt te zijn vastgelopen en de staat aan alle kanten scheuren vertoont pakken we bij Felix & Sofie de werken van Niccolò Machiavelli erbij. We onderzoeken de historische context waarin deze denker werkte en leefde en stoffen ook de minder gelezen boeken af. We bespreken de opvallend eenzijdige receptie van de denker en plaatsen hem in het licht van de problemen van vandaag. Wie was deze denker eigenlijk echt? En wat maakt hem relevant als politiek denker in een tijd van woningcrisis en corruptie, van klimaatcrisis en politieke faalangst? Je gaat luisteren naar drie sprekers, te weten: Tinneke Beeckman, Julien Ploeg en Ivana Ivkovic. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In deze aflevering onderzoeken we het verschil tussen het optimaliseren van de fysiologische processen in het brein en onze ervaring van zelfsturing in ons denken. We onderzoeken de evolutie van de menselijke geest volgens de empirische wetenschap en zoeken de scherpe randjes op. Ook vragen we ons af: Als de menselijke psyche in kaart te brengen is, kunnen we dan ook iets zeggen over haar toekomst? Je gaat luisteren naar drie sprekers, te weten: Linde van Schuppen, Marc Slors en Leon de Bruin. // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In deze podcast duiken we in de belevingswereld van dieren. Vanuit de wetenschap en de fenomenologie - een filosofische stroming die uitgaat van de onmiddellijke zintuiglijke ervaring - onderzoeken we het al dan niet aanwezige verschil tussen mens en dier. Twee sprekers zullen zich buigen over het onderwerp, te weten: Mari van Stokkum 1/2 en Annabelle Dufourcq 2/2 // Shownotes \\ YouTube: bit.ly/2TSmGER Facebook: www.facebook.com/FelixenSofie Website: www.felix-en-sofie.nl/

In deze aflevering spreekt oud redactielid Linde van Schuppen met Eveline Groot over haar onderzoek naar Madame de Staël en vrouwen in de academische wereld. Ze spreken over haar liefde voor politiek, ideeën, en wat dit kan betekenen voor de vrouwen van nu. Groot heeft filosofie gestudeerd aan de UVA en de universiteit in Edinburgh. Ze doet nu een PDH over Madame de Staël aan de Erasmus universiteit van Rotterdam. // Shownotes \\ YouTube: https://bit.ly/2TSmGER Tickets: https://bit.ly/388vnTG Facebook: https://www.facebook.com/FelixenSofie Website: https://www.felix-en-sofie.nl/

Dit is deel 3, het laatste deel in de zomerserie over levenskunst. In deze aflevering spreekt redactielid Ernst Meijer met Ype de Boer over de levensfilosofie van Murakami. Over openheid, overgave en de idealisering van het alledaagse. Ype de Boer schrijft over het samenspel van denken en leven, en verkent de raakvlakken tussen filosofie, literatuur en kunst. Aan de VU promoveert hij op het werk van Giorgio Agamben, "de poëet onder de filosofen". Daarnaast treedt hij op als spreker en vertaalde hij enkele filosofische werken. In 2017 debuteerde hij als schrijver met Murakami en het gespleten leven, gevolgd door "Het erotisch experiment" in 2019. Waar kunnen we levenskunst in literatuur vinden? En hoe verschilt dit van wat moderne filosofen ons vertellen? Veel luisterplezier!

Misschien heb je al gemerkt dat er de afgelopen tijd minder afleveringen zijn geweest. Ook wij kunnen even geen nieuwe edities organiseren. Maar niet getreurd! Om jouw brein te prikkelen met de nodige dosis filosofie hebben we elke twee weken een nieuwe aflevering. Want denken hoeft niet stil te staan. Dit is deel 2 van de driedelige serie over levenskunst. In deze aflevering spreekt redactielid Ernst Meijer met Teun Tieleman over het stoïcisme en Galenus van Pergamum over wie hij een groot een groot NWO onderzoeksproject leidt. Het onderzoek van Tieleman richt zich op de wisselwerking tussen filosofie en wetenschap, met name geneeskunde, in de klassieke Oudheid. Hoe zag levenskunst er in de oudheid uit? En hoe verhoudt zij zich tot de moderne varianten? Veel luisterplezier!

Misschien heb je al gemerkt dat er de afgelopen tijd geen nieuwe afleveringen zijn geweest. Ook wij kunnen even geen nieuwe edities organiseren. Maar niet getreurd! Om jouw brein te prikkelen met de nodige dosis filosofie hebben we elke twee weken een nieuwe aflevering. Want denken hoeft niet stil te staan. Dit is deel 1 van de driedelige serie over levenskunst. In deze aflevering spreekt redactielid Ernst met Harm van der Gaag over Hegel. Harm van der Gaag studeerde filosofie in Utrecht. Omdat hij vindt dat filosofie ook nuttig kan zijn voor mensen zonder filosofische achtergrond opende hij een filosofische praktijk en schreef hij het boek “wie het niet weet, mag het zeggen”. Ook geeft hij les over zijn methode op de Internationale School voor wijsbegeerte. Samen met zijn leerlingen heeft hij het Gilde van Filosofisch Practici opgericht. Momenteel werkt hij aan een proefschrift over zijn werkwijze.

Esther Jansen spreekt in deze podcast over de mogelijkheden om het mens-zijn, of onze menselijkheid, opnieuw vorm te geven in het licht van het Antropoceen. Op welke manieren zit het huidige mensbeeld ons in de weg om deze broodnodige vormen te zien, te verbeelden, en het dagelijks leven naar in te richten? Het werk van Sylvia Wynter geeft aanknopingspunten om de vraag ‘wat betekent het om mens te zijn?’ op een andere manier te beantwoorden, en laat zo de tekortkomingen van het westers idee van ‘de Mensheid’ zien. Wat kunnen we hier van leren in het licht van de huidige ecologische ontwrichting? Deze lezing was onderdeel van de avond: Eco- catastrofe: de mens moet anders (18-02-2020) Dat de aarde verandert is overal om ons heen zichtbaar. We leven in vreemde tijden die vragen om radicaal handelen. We worden geconfronteerd met gevoelens van onbegrip, angst, onmacht en wanhoop, maar belangrijker nog worden we geconfronteerd met conceptuele kaders die niet langer houdbaar zijn. Hoe ver moeten we gaan in ons denken om mee te kunnen met de tijd? Klimaatverandering zet de kaders die wij sinds de Verlichting vanzelfsprekend achten op het spel: Wie is eigenlijk de ‘mens’ die in het Anthropoceen tot geologische kracht wordt verheven? Wat is onze rol? Staat de mens wel los van (en boven) de natuur? En is ons menselijke lot niet eigenlijk toch innig verbonden met dat van de kleinste wezens, met het plankton, de insecten? Wat moeten we denken van de massale uitsterving van soorten om ons heen? In 2019 lagen wereldwijd slechts twee landen op koers om hun doelen uit het Parijsakkoord te halen (te weten: Marokko en Gambia). Dat betekent volgens het (vaak conservatief geachte) IPCC dat we afstevenen op een opwarming van 3-4 of 4-5 graden boven pre-industrieel niveau in 2100 (rapport 2018). In een wereld van gemiddeld 4 graden extra bevindt de bewoonbare wereld zich in West-Antarctica, Canada, Noord-Europa en Rusland. Ter contrast: Zuid- en Midden- Amerika, de Verenigde Staten, Afrika, Zuid-Europa, Zuid- en Oost-Azie en Australië zijn onbewoonbaar door woestijnvorming, extreme droogte of overstromingen. Zoals Bruno Latour het zegt hebben we een oorlog reeds verloren, al vochten we hem wellicht niet bewust. Het gevolg? We draaien met zijn allen door. De een ontkent, de ander panikeert, een derde hoopt tegen beter weten in. De vreemde wereld waarop we leven vraagt om verandering, échte verandering. En in plaats van ons te laten verleiden tot cognitieve dissonantie, in plaats van de route van de vervreemding te nemen die ons onvermijdelijk op afstand plaatst van het geheel, blijven we deze avond dicht op de materie, en dicht op onszelf. Kan ons zelfbeeld standhouden? Tijdens deze avond van Felix & Sofie nemen we de ecologische catastrofe als uitgangspunt om te kijken naar de conceptuele, filosofische, maar ook substantiële revoluties die komen.

Pepijn van Erp is wiskundige en sceptisch activist. Hij is bij Stichting Skepsis onder meer gespecialiseerd in complottheorieën en nepnieuws. Volgens van Erp is complotdenken van alle tijden en complotdenkers zijn er allerlei soorten en verschillende gradaties. Vanuit zijn ervaring met het feitelijk analyseren van complotverhalen en het discussiëren met personen die ze opvoeren en aanhangen, maakt hij duidelijk hoe divers het complot denken is en over wat voor soort we ons het meest zorgen zouden moeten maken. Deze podcast is een onderdeel van de avond: Felix & Sofie // Complottheorie (21-1-2020) Klimaatverandering is een groot verzinsel, vaccinaties veroorzaken autisme, de aarde zou toch plat zijn en Facebook luistert je af. Er wordt vaak gelachen om complottheorieën, en misschien nog meer om complotdenkers, maar waarom blijken complottheorieën dan toch zo aantrekkelijk? Als ze ‘onzin’ zouden zijn, dan konden we complotten toch gewoon ontmaskeren? Laten zien dat ze niet waar zijn? Complottheorieën hebben iets ongrijpbaars. Om je ertoe te verhouden is meer nodig dan alleen een gesprek over waarheid en bewijs, want alleen al de vraag wat complottheorieën precies zijn leidt tot discussie. Wie zegt er eigenlijk dat complottheorieën niet tot de wetenschap behoren, en op basis waarvan? Of zijn het misschien eerder een soort overtuigingen, zoals een collectieve religie, of een al dan niet politieke beweging. Ook de herkomst van complotten is onduidelijk. Moeten we haar bron vinden in onze psyche, komt ze voort uit desinformatie of teveel informatie vanuit de media, of zijn misschien er specifieke sociale processen die ten grondslag liggen aan collectief wantrouwen? En dat wantrouwen, is die niet gerechtvaardigd? In een tijd van zulke grote systemen dat niemand het overzicht meer lijkt te hebben valt een goede dosis scepsis helemaal op zijn plek. Zijn complotdenkers dan eigenlijk de ware criticasters van deze tijd? Of moeten we toch voorzichtiger zijn dan dat en op zoek gaan naar manieren op het complotdenken te stoppen? Bij Felix & Sofie gaan we een avond lang op zoek naar de onderliggende (non-)logica van het complotdenken en graven we ons diep in op zoek naar de wortels van maatschappelijke scepsis.

Peter Achterberg is socioloog aan de Universiteit van Tilburg. Hij houdt zich onder andere bezig met de vraag naar hoe mensen betekenis geven aan veranderingen in de wereld om hen heen en welke gevolgen dit heeft voor hun gedrag en hoe dit uitgelegd zou kunnen worden. Achterberg gaat in deze podcast in op de manier waarop de secularisering van het geloof, in navolging van Popper, verschillende doctrines van ongelovigheid heeft voortgebracht en hoe dit zich verhoudt tot de nijging om complottheorieën aan te hangen. Deze podcast is een onderdeel van de avond: Felix & Sofie // Complottheorie (21-1-2020) Klimaatverandering is een groot verzinsel, vaccinaties veroorzaken autisme, de aarde zou toch plat zijn en Facebook luistert je af. Er wordt vaak gelachen om complottheorieën, en misschien nog meer om complotdenkers, maar waarom blijken complottheorieën dan toch zo aantrekkelijk? Als ze ‘onzin’ zouden zijn, dan konden we complotten toch gewoon ontmaskeren? Laten zien dat ze niet waar zijn? Complottheorieën hebben iets ongrijpbaars. Om je ertoe te verhouden is meer nodig dan alleen een gesprek over waarheid en bewijs, want alleen al de vraag wat complottheorieën precies zijn leidt tot discussie. Wie zegt er eigenlijk dat complottheorieën niet tot de wetenschap behoren, en op basis waarvan? Of zijn het misschien eerder een soort overtuigingen, zoals een collectieve religie, of een al dan niet politieke beweging. Ook de herkomst van complotten is onduidelijk. Moeten we haar bron vinden in onze psyche, komt ze voort uit desinformatie of teveel informatie vanuit de media, of zijn misschien er specifieke sociale processen die ten grondslag liggen aan collectief wantrouwen? En dat wantrouwen, is die niet gerechtvaardigd? In een tijd van zulke grote systemen dat niemand het overzicht meer lijkt te hebben valt een goede dosis scepsis helemaal op zijn plek. Zijn complotdenkers dan eigenlijk de ware criticasters van deze tijd? Of moeten we toch voorzichtiger zijn dan dat en op zoek gaan naar manieren op het complotdenken te stoppen? Bij Felix & Sofie gaan we een avond lang op zoek naar de onderliggende (non-)logica van het complotdenken en graven we ons diep in op zoek naar de wortels van maatschappelijke scepsis.

Jan Bor is een filosoof, publicist en columnist, die aan een breed scala van universiteiten en kunstacademies werkzaam is geweest. In 1990 promoveerde hij aan de Universiteit Leiden met het proefschrift ‘Bergson en de Onmiddellijke Ervaring’. Later verschenen van zijn hand De Verbeelding van het Denken, Een (Nieuwe) Geschiedenis van de Filosofie, Wat is Wijsheid, Mondriaan Filosoof, OnZen en dit jaar Modern Modern. Naast deze grote hoeveelheid aan publicaties heeft Jan Bor met Alexander Oey ook een aantal films gemaakt. Deze podcast is een onderdeel van de editie: Felix & Sofie // De Tijd van de Metafysica & De Metafysica van de Tijd 17-12-2019 Al sinds het ontstaan van de metafysica is ‘tijd’ een berucht moeilijke kwestie geweest. Lang zochten filosofen naar ‘eeuwige waarheden’, Plato in zijn transcendente Ideeënwereld, en in de Middeleeuwen werd het tijdloze in God gezocht. Dat veranderde gedurende de Verlichting met het optreden van Kant, volgens wie tijd slechts een aanschouwingsvorm van de mens was, geen eigenschap van de wereld op zichzelf, maar een ‘mal’ waarmee onze zintuigen de wereld beschouwen. Daarmee haalde Kant de tijd uit de hemelen: tijd is geen eeuwige vorm maar onze aanschouwingsvorm van het niet-eeuwige. Toch was in de filosofie met die ‘Copernicaanse wending’ het laatste woord over tijd nog niet gesproken. Zo bekritiseerde Henri Bergson zijn Duitse vakgenoot, omdat die ruimte niet goed van tijd zou hebben onderscheiden. Tijd is – anders dan ruimte - niet iets opdeelbaars en homogeens: het is als een melodie, waarin ieder moment is vervlochten met het moment dat moet komen en is geweest. Zodra je een element van een symfonie isoleert en op zichzelf neemt, blijft er niets van de melodie over. Het wezen van de tijd ligt evenzo in de beweging, haar ‘duur’, zoals Bergson dat noemde. Het verleden gaat het heden binnen en vormt er een ongedeeld geheel mee. De implicaties van zo’n ‘vloeibare’ tijdsopvatting reiken verder dan op het eerste gezicht misschien duidelijk is. In de tweede helft van de vorige eeuw wijzen verschillende filosofen erop dat tijd en waarheid veelal hebben gefungeerd als twee handen op één buik. Een groot deel van onze waarheden bleek te leunen op de aanname van eeuwigheid: een homogene ruimte boven de tijd. Als denkbeelden gebaseerd moeten worden op een eindeloos veranderlijke en heterogene ervaring, lijkt dat ook aan hun ‘eeuwige’ geldigheid af te doen. Dat roept direct de vraag op naar de mogelijkheid van grotere filosofische antwoorden: is met de tijd de metafysica ten einde gekomen, zoals Heidegger ooit stelde op grond van Nietzsche? Deze avond duikt Felix & Sofie in deze ‘vertijdelijking’ van de filosofie. Hoe wordt er heden ten dage in de filosofie over tijd nagedacht? Hoe verhoudt die tijd zich tot de menselijke ervaring? Is het tijd dat de metafysica weer nieuw leven ingeblazen wordt, of moet de filosofie zich neerleggen bij haar voorspelde einde?

Mark Leegsma studeerde filosofie en klinische psychologie. Hij heeft gedoceerd aan de Universiteit van Amsterdam en aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast was hij hoofdredacteur van iFilosofie, het online tijdschrift van de ISVW (Internationale School voor Wijsbegeerte). Hij droeg bij aan ‘Inleiding in de Persoonlijkheidspsychologie’ en publiceerde ‘Extreem in de Klas’. Momenteel werkt hij aan een proefschrift op het grensvlak van de filosofie en de psychologie, waarin ook de filosofie van Henri Bergson een centrale rol speelt. Deze podcast is een onderdeel van de editie: Felix & Sofie // De Tijd van de Metafysica & De Metafysica van de Tijd 17-12-2019 Al sinds het ontstaan van de metafysica is ‘tijd’ een berucht moeilijke kwestie geweest. Lang zochten filosofen naar ‘eeuwige waarheden’, Plato in zijn transcendente Ideeënwereld, en in de Middeleeuwen werd het tijdloze in God gezocht. Dat veranderde gedurende de Verlichting met het optreden van Kant, volgens wie tijd slechts een aanschouwingsvorm van de mens was, geen eigenschap van de wereld op zichzelf, maar een ‘mal’ waarmee onze zintuigen de wereld beschouwen. Daarmee haalde Kant de tijd uit de hemelen: tijd is geen eeuwige vorm maar onze aanschouwingsvorm van het niet-eeuwige. Toch was in de filosofie met die ‘Copernicaanse wending’ het laatste woord over tijd nog niet gesproken. Zo bekritiseerde Henri Bergson zijn Duitse vakgenoot, omdat die ruimte niet goed van tijd zou hebben onderscheiden. Tijd is – anders dan ruimte - niet iets opdeelbaars en homogeens: het is als een melodie, waarin ieder moment is vervlochten met het moment dat moet komen en is geweest. Zodra je een element van een symfonie isoleert en op zichzelf neemt, blijft er niets van de melodie over. Het wezen van de tijd ligt evenzo in de beweging, haar ‘duur’, zoals Bergson dat noemde. Het verleden gaat het heden binnen en vormt er een ongedeeld geheel mee. De implicaties van zo’n ‘vloeibare’ tijdsopvatting reiken verder dan op het eerste gezicht misschien duidelijk is. In de tweede helft van de vorige eeuw wijzen verschillende filosofen erop dat tijd en waarheid veelal hebben gefungeerd als twee handen op één buik. Een groot deel van onze waarheden bleek te leunen op de aanname van eeuwigheid: een homogene ruimte boven de tijd. Als denkbeelden gebaseerd moeten worden op een eindeloos veranderlijke en heterogene ervaring, lijkt dat ook aan hun ‘eeuwige’ geldigheid af te doen. Dat roept direct de vraag op naar de mogelijkheid van grotere filosofische antwoorden: is met de tijd de metafysica ten einde gekomen, zoals Heidegger ooit stelde op grond van Nietzsche? Deze avond duikt Felix & Sofie in deze ‘vertijdelijking’ van de filosofie. Hoe wordt er heden ten dage in de filosofie over tijd nagedacht? Hoe verhoudt die tijd zich tot de menselijke ervaring? Is het tijd dat de metafysica weer nieuw leven ingeblazen wordt, of moet de filosofie zich neerleggen bij haar voorspelde einde?

Laat het iedereen bespaard blijven ooit in de greep van het kwaad te komen. Noch als slachtoffer, noch als dienaar. Die eerste is tragisch, de tweede verwerpelijk. Echter zo makkelijk als we slachtoffer of dienaar herkennen, zo lastig is het kwaad zelf te duiden. Wat is het kwaad? Meestal denken we aan morele horror. Daden waar ons morele vocabulaire de woorden voor ontbeert. Kwade daden overschrijden het herkenbare morele tekort. Het kwaad toont zich als een perverse transgressie van de moraal. Niet zelden worden we het gelaat van Satan gewaar achter het kwaad. De boze genius die vernietiging van leven, samenleven en menselijk geluk wil. Denken over het kwaad heeft diepe filosofische en religieuze wortels. Tot ver in de middeleeuwen werd het gedomineerd door de filosofische ideeën van Plato en Aristoteles, gecombineerd met het theologische gedachtegoed van de christelijke denkers Augustinus en Aquino. Het kwaad werd in navolging van deze denkers voorgesteld als afwezigheid van het goede en de corruptie van een goddelijk geordende kosmos. Pas met Machiavelli en Hobbes kreeg het kwaad een meer politiek karakter, om uiteindelijk bij Hannah Arendt te eindigen met de banale belichaming ervan in Eichmann. Van Duivel tot mens, van mens tot banale gehoorzaamheid… waar moeten we het Kwaad plaatsen? Of kunnen we het kwaad beter vergeten als we afschrikwekkend gedrag willen duiden? Wellicht zijn psychologische en sociologische profielen afdoende om zulk gedrag te verklaren. Toch lijken we dan een dimensie te missen om verschrikkingen van het formaat genocide in moreel perspectief te krijgen. Echter, zonder God of Duivel ter plaatse om zulk kwaad van wortels te voorzien, resteert slechts metafysische verlegenheid. Het Kwaad bestaat, maar we begrijpen haar niet. Tot die tijd blijft het kwaad, wrang genoeg, bron van fascinatie en vermaak.

Laat het iedereen bespaard blijven ooit in de greep van het kwaad te komen. Noch als slachtoffer, noch als dienaar. Die eerste is tragisch, de tweede verwerpelijk. Echter zo makkelijk als we slachtoffer of dienaar herkennen, zo lastig is het kwaad zelf te duiden. Wat is het kwaad? Meestal denken we aan morele horror. Daden waar ons morele vocabulaire de woorden voor ontbeert. Kwade daden overschrijden het herkenbare morele tekort. Het kwaad toont zich als een perverse transgressie van de moraal. Niet zelden worden we het gelaat van Satan gewaar achter het kwaad. De boze genius die vernietiging van leven, samenleven en menselijk geluk wil. Denken over het kwaad heeft diepe filosofische en religieuze wortels. Tot ver in de middeleeuwen werd het gedomineerd door de filosofische ideeën van Plato en Aristoteles, gecombineerd met het theologische gedachtegoed van de christelijke denkers Augustinus en Aquino. Het kwaad werd in navolging van deze denkers voorgesteld als afwezigheid van het goede en de corruptie van een goddelijk geordende kosmos. Pas met Machiavelli en Hobbes kreeg het kwaad een meer politiek karakter, om uiteindelijk bij Hannah Arendt te eindigen met de banale belichaming ervan in Eichmann. Van Duivel tot mens, van mens tot banale gehoorzaamheid… waar moeten we het Kwaad plaatsen? Of kunnen we het kwaad beter vergeten als we afschrikwekkend gedrag willen duiden? Wellicht zijn psychologische en sociologische profielen afdoende om zulk gedrag te verklaren. Toch lijken we dan een dimensie te missen om verschrikkingen van het formaat genocide in moreel perspectief te krijgen. Echter, zonder God of Duivel ter plaatse om zulk kwaad van wortels te voorzien, resteert slechts metafysische verlegenheid. Het Kwaad bestaat, maar we begrijpen haar niet. Tot die tijd blijft het kwaad, wrang genoeg, bron van fascinatie en vermaak.