Listen Now

Het is de allerlaatste tocht van de 4Jaargetijden van Passaggio. De honderdste! Voordat ik deze tot een passend einde breng, eerst nog een bezoek aan Porgy and Bess, zeer gereputeerd jazz-podium, waar artiesten uit de hele wereld graag komen spelen. En trouwens ook klassieke musici. Het is een ondiepe zaal, zodat het publiek op de lip van de muziek zit, en dat schept een bijzondere intimiteit. Overigens wordt de tent gerund door vrijwilligers, dus bij de gemeente ligt een voorstel voor professionalisering. Daarna fietst ik door buitengewoon naargeestig industriegebied naar de kust en geniet nog een keer van de fabelachtig mooie kleuren van de herfst, langs de Schelde, naar de vuurtoren van Breskens. Daar neem ik de tijd om mijn reisgenoot, Fleur van den Breemer, nou eens goed te bedanken, voor de kameraadschap van de afgelopen jaren. En sluit ik af met een rituele duik in het water. Punt.

Ik zie de zon opkomen nota bene boven de chemische industrie van Antwerpen. Met muziek van Richard Rodgers. Ik ga op de koffie bij een luisteraar, Alexander Senf en zijn vrouw; en ik breng een bezoek aan de organist van de basiliek in Hulst, Marcel Mangnus. Hij is trots op zijn orgel, en roffelt er met groot gemak een improvisatie uit. Mangnus maakte ook een rapsodie op het volkslied van Zeeuws-Vlaanderen (uit 1914) en speelt een paar delen. Dan hebben we de ziel van de streek wel te pakken. Of is dat toch het vlas? In Heikant wordt op een basisschool een voorstelling gemaakt over dit schitterende duurzame product waar Gent en Brugge rijk mee zijn geworden.

De ochtend begint in serenititeit, bij de paarden van de pensionstal op Het Hof van Axel. Met straffe wind voert de tocht naar de Prosper-Hedwige polder, op de grens van België en Nederland, waar de serenititeit ver te zoeken is. Maar volgens ecoloog Peter Herman heeft ook dit gebied schoonheid. Zijn grootvader was burgemeester van Doel, nog voordat het werd bezet door de reusachtige kernreactor. Hij kent de ontwikkelingen op zijn duimpje, en schetst in een paar minuten de geschiedenis van het landschap. Waarom het nodig was om de polders terug te geven aan de trekvogels.

Een bezoek aan mijn geboortehuis roept oude herinneringen op. Bijvoorbeeld de geuren van het traditionele ringsteken. De deur zwaait onmiddellijk open als ik aanbel. Broeder Dieleman fungeert als gids naar de 'Overkant' Hij verzet zich tegen de eenvormigheid door te blijven zingen in de taal van Zeeuws-Vlaanderen, het land waar hij geboren is. Langs de kust tussen Breskens en Cadzand is het verrassend mooi.

Wonderlijke tegenstellingen vandaag. Van buiten komen mensen om hier een lustoord in te richten (bijvoorbeeld het Restaurant en de B&B van De 6 linden), terwijl dit deel van Nederland juist leegtrekt, als het om oorspronkelijke en jonge bewoners gaat. Maar ik spreek ook Jan, een ouwe machinist, die van Walcheren komt, en als een echte Zeeuw alles kan relativeren. Zelfs de wereldwijde bijensterfte (zijn vrouw en hij zijn imkers). Hij heeft gevaren, dus hij weet wel wat smokkelen is.

Het verhaal van Schokland is fascinerend. Ooit bestond de Zuiderzee niet eens. Later ontstonden er eilandjes. En nog weer later verdwenen ze weer, werden ze naadloos opgenomen in het nieuwe land van de Flevopolder en Noordoost Polder. Ben Huisman van Flevolandschap kan het verhaal van deze provincie zeer aanschouwelijk vertellen.

Ik blijf het volhouden, iedere dag een duik nemen in het water. Het gaat tenslotte om die eeuwige strijd tegen het water. Het land is jong, maar toch heeft het al geschiedenis. Eva Vriend heeft die geschiedenis beschreven, met name het selectieproces dat gevolgd werd bij het kiezen van de boeren die aan het werk mochten in de polder. Ook dat is oerhollands, geloof ik

Opgenomen in deze etappe zijn een bezoek aan het magische beeld Exposure van Antony Gormley (waar Thomas Oltheten me nog gauw de nieuwe cd van het Apollo Ensemble verstrekt), en een bezoek aan de Marker Wadden, waar het al even verrukkelijk toeven is.

In Almere Oosterwold is een kleine revolutie gaande: je kunt daar een klein lapje grond kopen en vervolgens je eigen huis bouwen. Precies zoals jij het wilt. Een droom voor veel mensen. De gemeente wekt de suggestie dat je vrij bent. Om vervolgens toe te slaan met allerlei regels en wetgeving. Maar als het lukt is het een idylle

Deze editie van de 4Jaargetijden van Passaggio gaat over lente en ... kunstmatigheid. Een reis door het land dat Nederland zelf gemaakt heeft. Dat begint al op Pampus, een forteiland dat einde van de 19e eeuw gebouwd is door militairen, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam: ter verdediging van ons land. Intussen is het er uitermate goed toeven, als op een onbewoond eiland. Later fiets ik via Muiden (oud land) naar Almere

Even waan ik mij een prins, na te hebben gebivakkeerd in een van de Chateaux die staan voor de luisterrijke kant van deze provincie. De tuin staat vol met beelden, waarvan met name Lucia mij raakt met haar kwetsbare houding. Ze denkt. De rijkdom compenseer ik met een liedje van Gé Reinders. En later hoor ik bij het RAP in Heerlen hoe muziek van grote betekenis kan zijn in het genezingsproces van mensen die revalideren. Omdat het ze terugbrengt bij wie ze in wezen zijn.

In St. Odiliënberg blijk ik te hebben overnacht in wat eens de praktijk was van een legendarische huisarts. Dr. Meeuwissen. In de oorlog per ongeluk doodgeschoten door een Nederlandse soldaat. Zijn praktijk van 8000 patiënten werd overgenomen door Harry Stapert, vader van een Radio4 luisteraar. Later ontmoet ik een wijnboer, die ook organist is en midden in het land een liedje zingt over de schoonheid van Limburg.

In Baarlo is ooit de Japans-Amerikaanse kunstenaar Tajiri neergestreken. Hij was na Pearl Harbour opeens een vijand. In zijn kunst heeft hij sindsdien gezocht naar verbinding. En dat zie je in de openbare ruimte van dit dorp aan de Maas: her en der staan knoppenbeelden van Tajiri, die op een mysterieuze en heldere wijze laten zien hoe de dingen inderdaad met elkaar verknoopt zijn. Als geliefden verstrengeld. Je weet niet waar het ene begint en het andere ophoudt. Zo knoop ik tijdens deze fietstocht ook de eindjes aan elkaar.

Well, waar ik overnacht, blijkt een uitgelezen plek voor well-zijn. Er ontvouwt zich een rode draad in deze etappe: verlies, pijn en herstel, op persoonlijk evenzogoed als maatschappelijk vlak. En het antwoord: liefde. Chantal vertelt over een plek op Sardinië waar mensen gemiddeld tien jaar ouder worden dan elders in de wereld. Omdat ze gezond eten en ook op hoge leeftijd deel blijven uitmaken van de gemeenschap. Zingevend is dat

De Mookerheide is gehuld in nevelen, en dat zal de hele tocht zo blijven: perfect herfstweer! Kalm en enigszins mysterieus. Overigens blijkt het noorden van de provincie al net zo mooi als het zuiden. Vanuit de heuvels daal ik af naar de maasvallei, waar vogelaars nog slechts een buizerd hebben gespot, en op de pleisterplaats een centrum is voor well-zijn. Daar gaat het over de kanteling in een mensenleven

Hoe is het om te slapen in een museum? Nou heel gewoon eigenlijk. Ik overnacht in het museumdorp Orvelte, waar elke schuur een bezienswaardigheid is en je omgeving bent door groen als je wakker wordt. Intens jong groen. In Orvelte houdt Niels Brandaan een theater open: Verhalenhuis Brandaan. Daar gaat op 5 juni de première een nieuw verhaal in première, over het geheim van de Garmhof en het wicht van Orvelte. Hij verrast mij met fragmenten uit de voorstelling, die naadloos overgaan in het gesprek (en andersom), dat plaatsvindt bij de oude Esselaar. Bomen weten veel. De cyclus is rond als ik langs ga bij Daniël Rouwkema, die het koor Magnificat leidt in Emmen. Hij repeteert aan de Messiah die met kerst uitgevoerd gaat worden. Het is nog vroeg, maar wat ik hoor belooft wat!

De route loopt via het oudste dorp van Drenthe: Taarlo. Waar het leven nog goed is. Alle leden van Dorpsbelangen Taarlo lopen uit om me te verwelkomen met koffie en zelfgebakken rabarbertaart. En met de boodschap dat ze het dorp graag willen behouden zoals het is. Zou ik ook doen als ik daar woonde. Op het Balloërveld vind ik de schaapsherder Marianne Duinkerken tegen, die de schapen al 20 jaar hoedt. Ze vertelt over de mystieke ervaring van het veld en ook over het verdriet dat ze voelt bij een recent bericht. De dood is in de natuur onderdeel van een cyclisch proces, maar bij dierbaren is het veel moeilijker om te verwerken

Op het Hijkerveld staat een huis. Erfgoedlogies Diependal. Een fraaie mengeling van oud en nieuw, op de rand van een natuurgebied waar je werkelijk de stilte kunt vinden. Ook bijzonder is het gevangenisdorp Veenhuizen. Uniek in de wereld, omdat iedereen en alles in dit dorp betrokken was op de gevangenis. Overigens maken ze er ook geweldig lekker bier. Bij de brouwerij Maallust. Het plenst van de regen, maar het smaakt er niet minder om.

Muziek is een landschap. Landschap is muziek. In Lhee word ik erop gewezen dat er dissonanten te zien zijn in de wijde omgeving: de bollenteelten. Niet omdat tulpen niet mooi zijn, maar omdat er vreselijk veel gif wordt gebruikt in die sector. Niet goed voor de mens, niet goed voor de natuur. Wat indruk maakt zijn de 5000 jaar oude grafheuvels op het Dwingelderveld, en een bezoek aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ik word rondgeleid door Alexandra Kloppenborg, die de symboliek uitlegt van het monument, waarin alles samenkomt.

De tocht begint in Meppel, waar ik nooit eerder ben uitgestapt, als ik me niet vergis. Interessant allegaartje van bouwstijlen wel. Ik vind er een vriendin terug, die ik 40 jaar niet gezien heb, Céciel van der Zee, die in Meppel met veel gedrevenheid een kinderkoor leidt: Viva la Musica. Op de Havelterberg zie ik twee hunebedden en een onnederlands mooi uitzicht, bij het Natuurvriendenhuis van het Nivon: Hunenhuis. Het is dicht, maar ik krijg koffie. De gastvrijheid is goed.